Chuỗi bài về ABA: Phần 1 – Giới thiệu về hành vi
Tại sao bé sử dụng hành vi thay cho ngôn ngữ?
Johnny ba tuổi và khó để kiểm soát được trẻ (handle). Khi bạn đưa bé đến những nơi công cộng, bé tìm cách cắn anh chị em của mình và nằm lăn xuống đất mỗi khi không tìm được đường. Johnny có vốn từ vựng khoảng năm từ nhưng bé không sử dụng chúng một cách hợp lý và thay vào đó là lặp đi lặp lại chúng.
Johnny đã được chẩn đoán mắc chứng tự kỷ và bạn rất thất vọng. Sự thật là, bé cũng vậy.
Johnny biết được một vài từ nhưng bé không biết cách sử dụng chúng, hoặc bất cứ cách nào khác, yêu cầu những cái mà bé muốn, vì vậy bé rất đau khổ.
Bạn không biết làm thế nào để kiểm soát các hành vi không phù hợp của bé, chưa kể đến là làm thế nào để bắt đầu dạy bé thứ gì đó.
Các bậc cha mẹ bình thường sẽ cố gắng kỷ luật con cái bằng cách sử dụng một kho công cụ bao gồm thời gian chờ (time-out), đếm đến ba, đe dọa, la mắng, nói “không”, hối lộ để trẻ tuân thủ (nếu con vào ô tô, ba/mẹ sẽ cho con một cây kẹo mút), hoặc tìm cách đưa đứa trẻ ra khỏi tình huống đó. Và rất nhiều bậc cha mẹ choáng váng khi các hành vi (thậm chí cả những hành vi của các đứa trẻ điển hình) vẫn tiếp diễn hoặc trong một số trường hợp, trở nên tồi tệ hơn.
Lý do là trẻ em sử dụng hành vi như một cách giao tiếp.
Khi bạn học được ngôn ngữ hành vi của chúng, bạn sẽ có thể sử dụng các chiến lược để giảm các hành vi không phù hợp và tăng các hành vi tốt. Nó dễ dàng như A B C. Đó là, ABC của Phân tích Hành vi Ứng dụng (ABA).
Làm thế nào để hiểu được chức năng của hành vi mà trẻ thực hiện?
Trước khi bắt đầu bất kỳ kế hoạch trị liệu nào, bạn phải có khả năng hiểu chức năng của hành vi của con bạn. Bé đang muốn nói gì với bạn? Một khi bạn có thể phân tích chức năng hành vi của con bạn, khi ấy bạn sẽ có thể xử lý/giải quyết (treat) nó.
Hãy quan sát kỹ hành vi của con bạn. Bây giờ, nếu tôi đề nghị bạn $1000 để bạn có một ngày “vui vẻ” với con mình, một ngày không có hành vi “có vấn đề”, bạn sẽ phải làm gì để biến điều đó thành hiện thực?
Rất có thể bạn phải để bé làm những gì nó muốn cả ngày. Bạn sẽ để bé chơi trên máy vi tính hoặc tua lại cuộn băng Barney của mình 100 lần liên tiếp. Bạn sẽ để bé ăn tất cả đồ ăn vặt mà bé có thể và thưởng thức đồ uống mà bé chọn trong khi ở một mình hoặc chỉ với những người bé lựa chọn. Ngoài việc cung cấp cho bé mọi thứ mà bé muốn, bạn cũng sẽ đảm bảo rằng bé không phải làm bất cứ điều gì nó cảm thấy không thích làm. Không tự mình đi giày, ngồi vào bàn ăn, rửa tay.
Bạn biết rằng nếu bạn dành cả ngày cho con mình chính xác những gì bé muốn, đồng thời không đưa ra yêu cầu nào đối với bé, bạn sẽ kiếm được $1000.
Nguyên lý (tenet) đó là bản chất của ABA và cách tiếp cận hành vi bằng lời nói (Verbal Behavior – VB).
Bạn cần bắt đầu làm việc với con mình ở một nơi mà mọi nhu cầu đều được đáp ứng và không có yêu cầu nào được đưa ra. Đừng lo lắng, bạn sẽ không ở đó quá lâu. Tôi đã thấy các bậc cha mẹ và các chuyên gia rất có thiện chí bỏ qua điểm bắt đầu đó và kết quả thật thảm hại cho cả trẻ lẫn chuyên gia.
Tất nhiên, gần như không thể có cả một ngày được củng cố (reinforcement) mà không có nhu cầu. Nhưng, nếu không có gì khác, hãy nhớ rằng nếu trẻ yêu máy tính và ghét toán học, bạn sẽ nhanh chóng nhận được các hành vi tốt hơn từ trẻ nếu bạn bắt đầu sử dụng máy tính như là phần thưởng. Một khi con bạn tận hưởng cái máy tính của bé là khi bạn có thể thoải mái đưa ra các yêu cầu về môn Toán.
Hầu hết các nhà phân tích hành vi muốn biết khi nào hành vi của vấn đề xảy ra. Mặc dù điều này rất quan trọng, tôi cũng luôn hỏi ở đâu (where) và vào giờ nào (at what time) mà hành vi không phù hợp không bao giờ xảy ra để chúng tôi biết bắt đầu từ đâu.
Thực tế là trẻ tự kỷ sử dụng hành vi như một ngôn ngữ. Trừ khi bạn hiểu được ngôn ngữ của chúng, chứ chúng sẽ không sử dụng ngôn ngữ của bạn đâu.
Hãy sử dụng ví dụ về “cắn”.
Nếu Johnny cắn, bạn sẽ cần phải xem tại sao bé lại cắn. Những gì là phần thưởng (payoff) của cậu ấy?
Thỉnh thoảng Johnny cắn vì bé muốn thứ gì đó. Thứ mà bé không thể có và không có từ ngữ để diễn đạt nó. Nhưng đôi khi bé cắn vì muốn thoát ra khỏi một việc đơn giản, chẳng hạn như treo áo khoác hoặc cởi giày.
Johnny cắn, do đó, có hai chức năng riêng biệt. Một là đạt được thứ mà bé muốn, và hai là thoát khỏi thứ mà bé không muốn.
Với mỗi trường hợp cắn sẽ cần được xử lý khác nhau.
Mọi người thường thực hiện cùng một chiến lược để xử lý việc cắn hoặc la hét nói chung. Bất cứ khi nào Johnny cắn, bé sẽ có hai phút time-out (úp mặt vào tường, quỳ gối,…).
Tuy nhiên, nếu bạn nhìn vào lý do tại sao Johnny cắn, bạn sẽ thấy rằng cho bé một khoảng time-out đôi khi sẽ giúp bé có được chính xác những gì bé muốn – đó là tránh xa được điều gì đó mà bé không muốn làm.
Ngay cả khi cuối cùng bạn bắt Johnny hoàn thành nhiệm vụ mà bạn yêu cầu, cắn vẫn được củng cố vì nó giúp trì hoãn nhiệm vụ. Johnny rất có thể sẽ tiếp tục sử dụng hành vi cắn để thoát khỏi hoặc trì hoãn nhiệm vụ bởi vì nó khá đơn giản nhưng lại rất hiệu quả.
Nếu con bạn đang la hét hoặc cắn nhưng bé có ít hoặc không có ngôn ngữ và bạn muốn kiểm soát hành vi của con để có thể bắt đầu dạy con. Đừng lo lắng nếu nó có vẻ quá sức đối với bạn. Chương này sẽ chỉ cho bạn làm thế nào để theo dõi nguyên nhân gây ra hành vi của con và cách thực hiện các kỹ thuật đã được khoa học chứng minh để giảm hành vi không phù hợp.
Khi bạn xem qua chương này, xin hãy nhớ một điều. Quy luật hành vi gần như chắc chắn như những định luật của trọng lực: Nếu bạn củng cố hành vi, nó sẽ tăng lên, và nếu bạn trừng phạt hoặc giữ lại củng cố sau khi hành vi không phù hợp xảy ra, nó sẽ giảm xuống.
Nếu bạn đang đối mặt với những hành vi tiêu cực nghiêm trọng hoặc với một đứa trẻ có thể làm tổn thương nghiêm trọng bản thân hoặc người khác, tôi khuyên bạn nên tham khảo ý kiến của một Nhà phân tích Hành vi được Hội đồng Chứng nhận (BCBA) có kinh nghiệm về chứng tự kỷ. Họ sẽ giúp bạn thực hiện một đánh giá hành vi chức năng và thực hiện kế hoạch can thiệp. Trong trường hợp thấy nghi ngờ, hãy tìm kiếm sự trợ giúp chuyên môn ngoài việc đọc cuốn sách này.
Tuy nhiên, trong hầu hết các trường hợp liên quan đến cơn giận dữ và các vấn đề hành vi nhỏ hơn như đánh, véo, đá và thậm chí cắn (đặc biệt nếu đứa trẻ còn nhỏ và đủ nhỏ để bạn xử lý), bạn có thể tự mình đánh giá và phát triển một kế hoạch hành vi hoặc bắt đầu sử dụng một số chiến lược can thiệp hành vi mà không cần sự trợ giúp từ chuyên gia vào thời điểm này. Chương này và những phần tiếp theo sẽ hướng dẫn bạn học những gì bạn cần, ít nhất là bắt đầu với việc xem xét, kiểm soát hành vi của con bạn.
Tài liệu tham khảo
Trích dẫn trên dựa trên sách “The Verbal Behavior Approach How to Teach Children with Autism and Related Disorders” của tác giả Mary Lynch Barbera và Tracy Rasmussen
Để được hỗ trợ can thiệp cho trẻ có các rối loạn phát triển xin vui lòng liên hệ trước để đặt hẹn qua các phương thức sau:
📧 Email: info@demo8.thuythu.com
☎ Điện thoại: 0866.045.088
💻 Website: www.psychub.vn/dat-hen
