Chuỗi bài về ABA: Phần 3 – Xác định (các) chức năng của hành vi
Thoạt nghe có vẻ khó khăn nhưng ghi lại dữ liệu ABC là cách tốt nhất để tìm ra điều gì gây ra hành vi của con bạn và cách bé đang sử dụng hành vi để đạt được kết quả bé mong muốn. (Bạn có thể xem lại bài viết Học về ABC và Thu thập dữ liệu để nắm rõ hơn về quy trình ghi nhận dữ liệu ABC).
Khoảng thời gian quan sát này nên kéo dài hai hoặc ba ngày để bạn thu thập đủ dữ liệu để thực hiện các chiến lược cho các hành vi.
Loại bỏ các vấn đề y tế
Khi bắt đầu phân tích dữ liệu, bạn có thể nhận thấy rằng không có chức năng rõ ràng nào xuất hiện vì dường như không có tác nhân gây ra hành vi không phù hợp. Bạn có thể đã ghi lại rằng con bạn ngã lăn xuống đất khóc lúc xem video yêu thích của trẻ, mà không ai đặt ra yêu cầu nào đối với bé. Trong những trường hợp đó, bạn nên loại trừ vấn đề y tế gây ra hành vi đó.
Điều này đặc biệt đúng nếu bạn nhận thấy những hành vi nghiêm trọng bắt đầu đột ngột. Một số trẻ em bị nhiễm trùng tai, đau răng hoặc các vấn đề về dạ dày có thể thể hiện hành vi không phù hợp dường nhưng không có nguyên nhân. Tốt nhất là ba mẹ luôn luôn đưa bé đi kiểm tra với bác sĩ để loại trừ các hành vi có liên quan đến tình trạng bệnh lý.
Phân tích dữ liệu – Xác định (các) chức năng hành vi
Khi bạn đã loại trừ các vấn đề y tế, bạn có thể bắt đầu phân tích dữ liệu để xác định một chức năng hoặc các chức năng của các hành vi, mà bạn sẽ liệt kê trong cột cuối cùng của biểu đồ ABC (xem Bảng 2.1). Điều này có thể là bước khó nhất nhưng cũng là bước quan trọng nhất.
Hành vi của trẻ tự kỷ và con người nói chung có ba chức năng chính: Muốn đạt được thứ gì đó, thoát ra khỏi thứ gì đó, hoặc chỉ đơn giản là tìm kiếm cảm giác từ các giác quan.
– Một hành vi được thể hiện để đạt được điều gì đó (một món đồ hữu hình hoặc sự chú ý của bạn).
Ví dụ: Bạn cùng bé đến một cửa hàng và bé bắt đầu la hét, đánh, đấm trong khu vực bán bánh kẹo. Nếu bạn xem dữ liệu ABC của mình và thấy nội dung: “Trẻ muốn có video của Barney” và tôi đã nói là “không” hoặc “Trẻ muốn bật máy tính nhưng nó lại tắt” hoặc “Tôi đang nghe điện thoại, trẻ đã đến và bắt đầu đánh tôi”, đó là tất cả những hành vi thường được sử dụng để thu hút sự chú ý của bạn và/hoặc để có được quyền xem thứ gì đó.
Thuật ngữ hành vi cho chức năng này là “sự củng cố tích cực qua trung gian xã hội” (socially mediated positive reinforcement). Phần đầu tiên – về mặt qua trung gian xã hội – nghĩa là một người hoặc nhiều người có liên quan. Phần thứ hai – củng cố tích cực – nghĩa là đứa trẻ muốn một cái gì đó thêm vào (xem chương trình Barney, sử dụng máy tính hoặc thu hút sự chú ý của bạn trong các ví dụ trên) đóng vai trò như một chất củng cố cho hành vi không phù hợp.
– Một chức năng khác của hành vi là thoát khỏi một nhiệm vụ.
Nếu bạn phân tích biểu đồ ABC và bạn tìm thấy rất nhiều hành vi không phù hợp sau khi yêu cầu đứa con treo áo khoác hoặc làm thẻ nhớ hoặc ghi tên các mục trong sách, … Có thể trẻ đang sử dụng hành vi để tránh né làm điều gì đó.
Bằng cách xem biểu đồ, bạn sẽ nhận thấy rằng hành vi có thể giống nhau (cắn) để thu hút sự chú ý và để thoát khỏi một nhiệm vụ. Vì vậy bạn sẽ cần phải đưa ra một chiến lược khác nhau cho từng hành vi đó. Thuật ngữ hành vi phù hợp cho chức năng trốn thoát này là “củng cố tiêu cực qua trung gian xã hội.” (“socially mediated negative reinforcement”). Ít nhất một người cũng tham gia vào chức năng này. Tuy nhiên, biện pháp củng cố mà đứa trẻ đang tìm kiếm là yêu cầu người lớn không bắt làm thứ gì đó, chẳng hạn như một yêu cầu nhiệm vụ.
Thật dễ dàng để nhớ sự khác biệt giữa củng cố tích cực và tiêu cực qua trung gian xã hội bằng cách lưu ý rằng tích cực có nghĩa là thêm vào một cái gì đó, như sự chú ý và các vật phẩm hữu hình còn tiêu cực có nghĩa là loại bỏ/lấy đi các yêu cầu nhiệm vụ.
Cả hai chức năng đều liên quan đến những người khác (qua trung gian xã hội). Vì vậy chúng tôi thấy những chức năng này rất thường xuyên trong trường học, trong các buổi trị liệu và trong môi trường cộng đồng. Khi chúng ta tiếp tục cuốn sách này, tôi sẽ sử dụng các thuật ngữ “chú ý” (bao gồm cả khả năng tiếp cận mọi thứ) thay vì củng cố tích cực qua trung gian xã hội và “tránh né” thay vì củng cố tiêu cực qua trung gian xã hội.
– Chức năng thứ ba của các hành vi không phù hợp là kích thích các giác quan.
Con của bạn có thể tự cắn mình vì nó muốn nhận được điều gì đó từ môi trường của mình. Những loại hành vi đó được gọi là “tăng cường tự động” (“automatic reinforcement”). Chúng xảy ra khi không có ai ở cạnh ngay lập tức hoặc khi không có ai thu hút đứa trẻ. Những hành vi tự kích thích này thường xảy ra ở tất cả các điều kiện, làm cho chúng ta khó xác định chức năng của chúng. Trẻ có thể đung đưa hoặc đập đầu vào tường hoặc tạo ra âm thanh vo ve.
Kích thích giác quan chỉ khác các chức năng khác vì các hành vi xảy ra khi trẻ ở một mình hoặc không tham gia tích cực vào một hoạt động hoặc hành vi dường như xảy ra với tỷ lệ ngang nhau trên tất cả các bối cảnh. Đứa trẻ có thể ngồi cạnh ai đó, nhưng không kết nối với người đó. Tất cả những gì đứa trẻ đang làm là cố gắng đạt được cảm giác nào đó.
Vì vậy, bây giờ bạn nên biết những hành vi bạn muốn thực hiện, thời điểm và tần suất chúng xảy ra và bạn đã làm gì để đối phó với chúng.
Đừng ngạc nhiên nếu bạn thấy các chức năng hỗn hợp/pha trộn của một hành vi. Trẻ thường sẽ sử dụng cùng một hành vi để nhận được phản ứng khác nhau. Bạn sẽ phát hiện ra một mô hình nào đó thông qua điều này. Bạn có thể thấy rằng hành vi của trẻ 75% dựa trên sự chú ý và 25% dựa trên sự tránh né. Hoặc bạn có thể nhận ra rằng 11:30 sáng là một khoảng thời gian khó khăn đối với con bạn.
Bạn sẽ cần phát triển chiến lược cho từng chức năng của hành vi. Các hành vi tìm kiếm sự chú ý sẽ được xử lý bằng một loạt các biện pháp can thiệp trong khi tất cả các hành vi đóng vai trò là một sự tránh né sẽ được xử lý theo cách khác. Cuối cùng, tất cả các hành vi tìm kiếm cảm giác sẽ được xử lý bằng nhóm can thiệp thứ ba.
Tài liệu tham khảo
Trích dẫn trên dựa trên sách “The Verbal Behavior Approach How to Teach Children with Autism and Related Disorders” của tác giả Mary Lynch Barbera và Tracy Rasmussen.
Để được hỗ trợ can thiệp cho trẻ có các rối loạn phát triển xin vui lòng liên hệ trước để đặt hẹn qua các phương thức sau:
📧 Email: info@demo8.thuythu.com
☎ Điện thoại: 0866.045.088
💻 Website: www.psychub.vn/dat-hen
